سیستم EVAP چیست و چرا بوی بنزین به داخل کابین می‌آید؟

سیستم EVAP چیست و چرا بوی بنزین به داخل کابین می‌آید؟

سیستم EVAP یا سیستم کنترل بخارات سوخت (Evaporative Emission Control System) یکی از بخش‌های حیاتی خودرو است که با هدف جلوگیری از انتشار بخارات بنزین به هوای آزاد طراحی شده است. این سیستم نقش مهمی در کاهش آلودگی هوا و بهبود بازده سوخت دارد. در واقع، سیستم EVAP بخارات حاصل از تبخیر بنزین در باک را جمع‌آوری کرده و آنها را مجدداً به موتور بازمی‌گرداند تا در فرآیند احتراق سوزانده شوند. با وجود این عملکرد دقیق، گاهی ممکن است بوی بنزین در داخل کابین خودرو احساس شود؛ مسئله‌ای که معمولاً ناشی از اختلال در عملکرد سیستم EVAP یا نشتی‌های جزئی در مسیر سوخت است.

در این مقاله به صورت جامع به معرفی سیستم EVAP، اجزای اصلی آن، نحوه عملکرد و دلایل ورود بوی بنزین به داخل کابین پرداخته می‌شود.

سیستم EVAP چیست و چه وظیفه‌ای دارد؟

سیستم EVAP مجموعه‌ای از قطعات مکانیکی و الکترونیکی است که مانع از خروج بخارات سوخت به جو می‌شود. هنگامی که بنزین در باک قرار دارد، به مرور زمان و با افزایش دما، بخاراتی از آن متصاعد می‌شود. این بخارات اگر به هوای آزاد راه پیدا کنند، هم موجب آلودگی محیط زیست می‌شوند و هم باعث از بین رفتن بخشی از سوخت خودرو خواهند شد.

سیستم EVAP با ذخیره این بخارات در مخزنی به نام کنیستر (Canister) که حاوی ذرات کربن فعال است، از انتشار آنها جلوگیری می‌کند. در زمان مناسب، این بخارات از طریق مسیر کنترل‌شده‌ای به موتور هدایت می‌شوند تا در هنگام احتراق مصرف گردند.

اجزای اصلی سیستم EVAP

سیستم کنترل بخارات سوخت از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که هر یک نقشی خاص در عملکرد کلی سیستم دارند:

باک بنزین (Fuel Tank): محل نگهداری سوخت و منبع اصلی تولید بخارات بنزین.

کنیستر کربنی (Charcoal Canister): قطعه‌ای پر از کربن فعال که بخارات بنزین را جذب و ذخیره می‌کند.

شیر تخلیه یا Purge Valve: دریچه‌ای برقی که با فرمان ECU باز می‌شود تا بخارات ذخیره‌شده به موتور منتقل شوند.

شیر تهویه یا Vent Valve: مسیر ورود یا خروج هوا از مخزن بخارات را کنترل می‌کند.

شلنگ‌ها و اتصالات: لوله‌هایی که باک، کنیستر و دریچه‌ها را به یکدیگر متصل می‌کنند.

سنسور فشار باک: وظیفه دارد فشار داخلی سیستم EVAP را اندازه‌گیری کند تا نشت یا خطای احتمالی شناسایی شود.

نحوه عملکرد سیستم EVAP

زمانی که خودرو خاموش است، بخارات بنزین در باک جمع می‌شوند. سیستم EVAP این بخارات را از طریق لوله‌هایی به سمت کنیستر هدایت می‌کند تا در آنجا جذب شوند. پس از روشن شدن موتور، واحد کنترل الکترونیکی خودرو (ECU) میزان مورد نیاز از بخارات ذخیره‌شده را از طریق شیر تخلیه (Purge Valve) به منیفولد هوا می‌فرستد تا همراه با سوخت در سیلندرها بسوزند.

این فرآیند به دو هدف اصلی خدمت می‌کند:

کاهش آلایندگی ناشی از بخارات سوخت

بهینه‌سازی مصرف سوخت از طریق استفاده مجدد از بخارات ذخیره‌شده

چرا بوی بنزین به داخل کابین می‌آید؟

احساس بوی بنزین در داخل خودرو می‌تواند نگران‌کننده باشد و نشانه وجود نقص در سیستم سوخت یا تهویه باشد. در ادامه دلایل اصلی بوی بنزین در کابین را بررسی می‌کنیم:

1. نشتی در سیستم EVAP

اگر هر یک از شلنگ‌های متصل به کنیستر یا دریچه‌های سیستم EVAP دچار ترک یا پارگی شوند، بخارات سوخت مستقیماً به فضای موتور یا کابین نشت می‌کنند. این یکی از شایع‌ترین دلایل بوی بنزین است.

2. خرابی کنیستر کربنی

در اثر گذشت زمان یا استفاده از سوخت بی‌کیفیت، فیلتر کربنی کنیستر ممکن است اشباع یا مسدود شود. در این حالت بخارات به درستی جذب نشده و به بیرون نشت می‌کنند.

3. خرابی شیر تخلیه (Purge Valve)

اگر این شیر در حالت باز گیر کند، بخارات بنزین بیش از اندازه به موتور وارد می‌شوند و ممکن است بخشی از آنها از طریق سیستم تهویه به داخل کابین برسد.

4. درپوش باک معیوب یا شل

درپوش باک اگر به درستی بسته نشود یا واشر آن ترک خورده باشد، بخارات بنزین مستقیماً از باک به بیرون منتشر می‌شوند و ممکن است از طریق مسیرهای هوا به داخل خودرو نفوذ کنند.

5. نشتی در لوله‌های سوخت یا انژکتورها

در برخی موارد، منبع بوی بنزین نه سیستم EVAP بلکه نشت از شیلنگ‌های سوخت یا اورینگ انژکتورهاست. این بو معمولاً هنگام روشن بودن موتور بیشتر احساس می‌شود.

6. خرابی فیلتر کابین یا مسیر تهویه

اگر فیلتر کابین فرسوده یا مسیر تهویه باز باشد، بوی بنزین ناشی از بخش موتور می‌تواند به راحتی وارد داخل اتاق خودرو شود.

نشانه‌های خرابی سیستم EVAP

علاوه بر بوی بنزین، چند علامت دیگر نیز می‌تواند نشان‌دهنده خرابی در سیستم کنترل بخارات سوخت باشد:

روشن شدن چراغ چک موتور (Check Engine)

سخت روشن شدن خودرو پس از سوخت‌گیری

افت مصرف سوخت یا افزایش بوی شدید بنزین اطراف خودرو

نوسان در دور آرام موتور

ذخیره کد خطاهایی نظیر P0440، P0442 یا P0455 در ECU

روش‌های تشخیص و رفع مشکل بوی بنزین

بازرسی درپوش باک: در ابتدا مطمئن شوید درپوش باک به‌درستی بسته شده و نشتی ندارد.

بررسی شلنگ‌ها و اتصالات: ترک، پارگی یا شل شدن اتصالات بین باک، کنیستر و شیرها باید به‌دقت بررسی شود.

تست سیستم EVAP با دستگاه اسموک (Smoke Test): این روش توسط تعمیرکاران برای تشخیص دقیق محل نشتی با استفاده از دود مخصوص انجام می‌شود.

تعویض کنیستر یا شیر تخلیه در صورت خرابی: در صورت وجود اشباع یا عملکرد نادرست، قطعات باید تعویض شوند.

بررسی مسیر تهویه کابین و فیلتر هوا: برای جلوگیری از نفوذ بو به داخل اتاق خودرو.

راهکارهای پیشگیری از بوی بنزین در خودرو

همیشه از درپوش باک اصلی و سالم استفاده کنید.

از سوخت باکیفیت و معتبر استفاده کنید تا سیستم EVAP دچار گرفتگی نشود.

در هنگام سوخت‌گیری، بیش از ظرفیت باک را پر نکنید؛ زیرا ممکن است بنزین مایع وارد کنیستر شود.

سرویس‌های دوره‌ای خودرو را طبق برنامه انجام دهید تا مشکلات احتمالی زودتر شناسایی شوند.

جمع‌بندی

سیستم EVAP بخش مهمی از خودرو است که وظیفه کنترل بخارات سوخت و جلوگیری از آلودگی هوا را بر عهده دارد. بروز هرگونه نقص در این سیستم می‌تواند منجر به انتشار بوی بنزین در اطراف یا داخل خودرو شود. بررسی دقیق اجزایی مانند کنیستر، شیر تخلیه، شلنگ‌ها و درپوش باک به‌ویژه در زمان احساس بوی سوخت، اهمیت زیادی دارد.