پمپ روغن چیست و چه نقشی در روانکاری موتور دارد؟

پمپ روغن چیست و چه نقشی در روانکاری موتور دارد؟

پمپ روغن یکی از حیاتی‌ترین اجزای سیستم روانکاری موتور است که وظیفه آن تأمین فشار و جریان یکنواخت روغن به قطعات داخلی موتور است. این قطعه به ظاهر ساده، در عمل مسئول جلوگیری از سایش، خنک‌کاری بخش‌های متحرک، حفظ سلامت یاتاقان‌ها، کاهش اصطکاک، و افزایش طول عمر موتور است. اگر پمپ روغن درست کار نکند، نه‌تنها عملکرد موتور مختل می‌شود، بلکه در مدت کوتاهی آسیب‌های جدی و پرهزینه مانند گریپاژ، خوردگی میل‌لنگ و خرابی یاتاقان‌ها رخ می‌دهد. به همین دلیل شناخت پمپ روغن، نحوه عملکرد آن و اهمیتش در فرآیند روانکاری موتور برای هر راننده و تعمیرکار ضروری است.

ساختار پمپ روغن چگونه است؟

پمپ روغن معمولاً از چند بخش اصلی تشکیل می‌شود که هر کدام وظیفه خاصی در ایجاد فشار روغن بر عهده دارند. مهم‌ترین اجزای آن عبارت‌اند از:

چرخ‌دنده‌های داخلی یا روتورها که وظیفه ایجاد مکش و فشار روغن را بر عهده دارند. نوع پمپ بسته به طراحی موتور می‌تواند دنده‌ای، روتوری یا پره‌ای باشد.

پوسته پمپ که مسیر حرکت روغن و جای‌گیری چرخ‌دنده‌ها را فراهم می‌کند.

شیر تنظیم فشار که از افزایش بیش از حد فشار روغن جلوگیری کرده و فشار را در محدوده استاندارد نگه می‌دارد.

صافی یا فیلتر اولیه روغن که از ورود ذرات و آلودگی‌ها به داخل پمپ و مجاری روانکاری جلوگیری می‌کند.

این ساختار به گونه‌ای طراحی شده است که با کمترین مصرف انرژی، حداکثر فشار و بازده روانکاری را فراهم ‌کند.

پمپ روغن چگونه کار می‌کند؟

عملکرد پمپ روغن بر پایه ایجاد مکش و فشار است. پس از روشن شدن موتور، میل‌لنگ یا محور کمکی پمپ را به حرکت درمی‌آورد. چرخ‌دنده‌های داخلی با چرخش خود، روغن را از کارتل مکیده و به سمت مجاری روغن‌رسانی هدایت می‌کنند. روغن تحت فشار وارد گالری‌های روغن شده و از طریق کانال‌های دقیق، به قطعات متحرک موتور می‌رسد.

پمپ روغن باید به گونه‌ای طراحی شود که در دورهای پایین، مانند زمان استارت سرد، نیز توانایی تأمین فشار کافی را داشته باشد. از طرف دیگر، در دورهای بالا نیز نباید فشار بیش از حد ایجاد کند؛ این‌جاست که شیر تنظیم فشار وارد عمل می‌شود. نتیجه این عملکرد دقیق، گردش یکنواخت و دائمی روغن در موتور است.

نقش پمپ روغن در روانکاری موتور چیست؟

پمپ روغن ستون اصلی سیستم روانکاری است و وظایف بسیار مهمی در حفظ عملکرد موتور دارد. مهم‌ترین نقش‌های آن شامل موارد زیر است:

ایجاد فشار مناسب برای روغن‌رسانی

روغن موتور تنها در صورتی قادر به ایجاد فیلم روانکار بین قطعات متحرک است که با فشار کافی به آنها برسد. پمپ روغن این فشار را ایجاد کرده و از افت آن جلوگیری می‌کند.

جلوگیری از سایش قطعات

قطعاتی مثل میل‌لنگ، شاتون‌ها، میل‌سوپاپ و یاتاقان‌ها در سرعت بسیار بالا حرکت می‌کنند. پمپ روغن با رساندن مداوم روغن، مانع تماس مستقیم فلز با فلز شده و از خوردگی و سایش جلوگیری می‌کند.

کمک به خنک‌کاری موتور

بخش قابل توجهی از گرمای ایجاد شده در موتور، توسط روغن جذب و به کارتل منتقل می‌شود. پمپ روغن با گردش مداوم این سیال، به خنک‌کردن قطعات مختلف کمک می‌کند.

جلوگیری از اکسیداسیون و رسوب

روغن موتور با به دام انداختن ذرات معلق و رسوبات، مانع تشکیل لجن (اسلاج) در موتور می‌شود. عملکرد صحیح پمپ، گردش دائمی و خروج آلودگی‌ها از مسیر فیلتر را تضمین می‌کند.

تأمین روغن برای سیستم زمان‌بندی متغیر

در بسیاری از خودروهای جدید، سیستم‌های زمان‌بندی متغیر سوپاپ‌ها به فشار روغن وابسته‌اند. پمپ روغن با ارسال روغن تحت فشار، عملکرد این سیستم‌های حساس را تضمین می‌کند.

انواع پمپ روغن خودرو

پمپ‌های روغن در خودروها بسته به طراحی موتور به چند نوع اصلی تقسیم می‌شوند:

پمپ روغن دنده‌ای

ساده، بادوام و رایج‌ترین نوع پمپ در موتورهای بنزینی و دیزلی. دو چرخ‌دنده داخلی با چرخش خود جریان روغن را ایجاد می‌کنند.

پمپ روغن روتوری

در موتورهای جدیدتر استفاده می‌شود. این نوع پمپ از یک روتور داخلی و خارجی تشکیل شده و بازده بالاتری دارد.

پمپ روغن پره‌ای

کارایی بالا و عملکرد یکنواخت‌تری دارد و بیشتر در موتورهای خاص یا صنعتی به کار می‌رود.

هرکدام از این پمپ‌ها هدف یکسانی دارند، اما بازده، سروصدا و مقدار فشار تولیدی آنها بسته به نوع طراحی متفاوت است.

علائم خرابی پمپ روغن

نشانه‌های خرابی پمپ روغن معمولاً جدی و هشداردهنده‌اند. مهم‌ترین آنها شامل موارد زیر است:

روشن شدن چراغ هشدار فشار روغن

صدای تق‌تق یا کوبش از بخش‌های داخلی موتور

داغ شدن بیش از حد موتور

افت توان و عملکرد

ایجاد لجن یا ذرات فلزی در روغن

تأخیر در روغن‌رسانی هنگام استارت سرد

اگر هر یک از این نشانه‌ها ظاهر شود، باید فوراً خودرو بررسی شود، زیرا ادامه رانندگی ممکن است به آسیب اساسی منجر شود.

عوامل مؤثر بر خرابی پمپ روغن

پمپ روغن معمولاً عمر طولانی دارد، اما برخی عوامل باعث کاهش عمر و کارایی آن می‌شوند:

استفاده از روغن بی‌کیفیت

تعویض نکردن به‌موقع فیلتر روغن

ورود ذرات و آلودگی به سیستم

کارکرد طولانی خودرو با سطح کم روغن

گرفتگی مجاری روغن‌رسانی

رعایت سرویس‌های دوره‌ای و استفاده از روغن توصیه‌شده سازنده تا حد زیادی از خرابی پمپ جلوگیری می‌کند.

چرا پمپ روغن برای سلامت موتور ضروری است؟

پمپ روغن همانند قلب موتور عمل می‌کند و جریان دائمی روغن را برقرار نگه می‌دارد. اگر این قطعه از کار بیفتد، سایر بخش‌های موتور در مدت کوتاهی آسیب جدی می‌بینند. از آنجا که بسیاری از قطعات با سرعت و دمای بالا کار می‌کنند، نبود روغن‌رسانی باعث می‌شود که تماس فلز با فلز رخ داده، گرما افزایش یابد و قطعات دچار سایش، انحنا یا شکستگی شوند. به همین دلیل اهمیت پمپ روغن کمتر از قطعات اصلی مثل میل‌لنگ و پیستون نیست.

جمع‌بندی

پمپ روغن یکی از حیاتی‌ترین اجزای موتور است که با ایجاد فشار و جریان مداوم روغن، نقش اصلی در روانکاری، خنک‌کاری و حفاظت از قطعات داخلی دارد. عملکرد صحیح این قطعه ضامن سلامت موتور، افزایش طول عمر قطعات و جلوگیری از هزینه‌های سنگین تعمیرات است. آگاهی از نحوه کارکرد، علائم خرابی و اهمیت آن کمک می‌کند تا بهتر از موتور خودرو مراقبت کنید و در زمان مناسب نسبت به سرویس یا تعویض پمپ روغن اقدام نمایید.