سیستم کنترل بخار سوخت (EVAP) چیست و چگونه از آلودگی هوا جلوگیری می‌ کند؟

سیستم کنترل بخار سوخت (EVAP) چیست و چگونه از آلودگی هوا جلوگیری می‌کند؟

سیستم کنترل بخار سوخت یا EVAP یکی از اجزای مهم سامانه مدیریت آلایندگی خودرو است که با هدف جلوگیری از انتشار بخارهای هیدروکربنی بنزین به جو طراحی شده است. بخارات سوخت که از باک خودرو متصاعد می‌شوند، یکی از منابع مهم تولید آلاینده‌های فرّار محسوب می‌شوند و در واکنش با نور خورشید، در تشکیل اُزن سطح زمین و مه‌دود نقش مستقیم دارند. سیستم EVAP با جذب، ذخیره‌سازی و سوزاندن کنترل‌شده این بخارات، نقش اساسی در کاهش آلودگی هوا و رعایت استانداردهای زیست‌محیطی ایفا می‌کند.

استانداردهای آلایندگی روز دنیا مانند یورو ۵ و یورو ۶، همه خودروسازان را ملزم به استفاده از سیستم EVAP کرده‌اند. بدون وجود این سیستم، بخارات بنزین به‌طور مستقیم از باک و لوله‌های انتقال سوخت وارد جو شده و علاوه بر تشدید آلودگی، باعث کاهش چشمگیر راندمان سوخت نیز می‌شوند. بنابراین EVAP، علاوه بر اثرات زیست‌محیطی، در صرفه‌جویی اقتصادی و افزایش عمر اجزای سیستم سوخت‌رسانی نیز مؤثر است.

اجزای اصلی سیستم کنترل بخار سوخت (EVAP)

سیستم EVAP از چند قطعه کلیدی تشکیل شده است که هرکدام وظیفه مشخصی در کنترل، ذخیره‌سازی و آزادسازی بخارات سوخت دارند. عملکرد صحیح این اجزا موجب حفظ فشار استاندارد سوخت و جلوگیری از خروج گازهای آلاینده می‌شود.

1. مخزن کنیستر یا کنیستر کربنی

کنیستر قلب سیستم EVAP است. این قطعه شامل دانه‌های کربن فعال است که توانایی بالایی در جذب بخارهای بنزین دارند. زمانی که بخار سوخت در باک ایجاد می‌شود، این بخارات به سمت کنیستر هدایت شده و در تخلخل‌های ریز کربن ذخیره می‌شوند تا در زمان مناسب دوباره به موتور برگشته و سوزانده شوند.

2. شیر برقی یا سلونوئید کنیستر

سلونوئید کنیستر همان شیر کنترل جریان بخار است. این شیر به دستور ECU باز یا بسته می‌شود تا میزان مشخصی از بخارات ذخیره‌شده در کنیستر را به منیفولد ورودی موتور هدایت کند. خراب شدن این شیر باعث افزایش مصرف سوخت، روشن شدن چراغ چک و انتشار بوی بنزین در اطراف خودرو می‌شود.

3. دریچه تهویه مخزن سوخت

این دریچه مانع ایجاد فشار بیش از حد یا خلا در باک می‌شود و جریان هوا را در مسیر ورودی و خروجی بخارات تنظیم می‌کند. عملکرد صحیح این بخش برای جلوگیری از آسیب به باک سوخت ضروری است.

4. لوله‌ها و اتصالات انتقال بخار

بخارات سوخت از طریق مجموعه‌ای از شیلنگ‌ها و اتصالات پلاستیکی مقاوم به سوخت منتقل می‌شوند. هرگونه نشتی در این لوله‌ها باعث بروز خطای EVAP و انتشار بوی بنزین خواهد شد.

5. سنسور فشار باک (Fuel Tank Pressure Sensor)

این سنسور مقدار فشار داخل مخزن سوخت را اندازه‌گیری کرده و به ECU گزارش می‌دهد. تحلیل این اطلاعات برای تست سلامت سیستم EVAP و تعیین زمان مناسب برای تخلیه بخارات نقش کلیدی دارد.

سیستم EVAP چگونه کار می‌کند؟

عملکرد EVAP یک فرایند پیوسته و هوشمند است که در سه مرحله اصلی انجام می‌شود. این سیستم بر اساس شرایط خودرو، نوع سوخت، فشار باک، دمای موتور و سرعت خودرو فعالیت خود را تنظیم می‌کند.

مرحله اول: جذب بخار سوخت

بخارهای سوخت که در اثر افزایش دما یا تبخیر طبیعی بنزین ایجاد می‌شوند، از باک خارج شده و وارد کنیستر می‌شوند. کربن فعال موجود در کنیستر این بخارات را در سطح متخلخل خود نگه‌داری می‌کند تا از فرار آن‌ها جلوگیری شود.

مرحله دوم: ذخیره‌سازی کنترل‌شده

در زمان‌هایی که موتور سرد است یا خودرو خاموش است، بخارات همچنان در کنیستر باقی می‌مانند. سیستم EVAP طوری طراحی شده که اجازه خروج بخارات از مسیرهای غیرکنترلی را نمی‌دهد. این مرحله اهمیت زیادی در جلوگیری از انتشار آلاینده‌های فرّار دارد.

مرحله سوم: تخلیه بخار و سوزاندن آن در موتور

در شرایطی که موتور گرم و در حالت کار پایدار است، ECU فرمان باز شدن سوپاپ سلونوئید را صادر می‌کند. بخارات ذخیره‌شده در کنیستر وارد منیفولد ورودی شده و همراه با هوا و سوخت به داخل سیلندر منتقل می‌شوند. این بخارات سپس در فرایند احتراق کاملاً سوزانده شده و تبدیل به انرژی مفید می‌شوند.

سیستم کنترل بخار سوخت EVAP چگونه از آلودگی هوا جلوگیری می‌کند؟

انتشار بخارات بنزین یکی از مهم‌ترین منابع تولید ترکیبات آلی فرّار یا VOCها است. این ترکیبات در واکنش با نور خورشید، گاز اوزون سطح زمین و مه‌دود فتوشیمیایی ایجاد می‌کنند که یکی از عوامل اصلی آلودگی هوای شهرهای بزرگ است.

سیستم EVAP از چند طریق نقش مهمی در کاهش آلودگی ایفا می‌کند:

‌جلوگیری از خروج بخار سوخت به جو
‌جذب کامل VOCها توسط کربن فعال
‌هدایت و سوزاندن بخارات در موتور به‌جای انتشار آزادانه
‌جلوگیری از افزایش گازهای خطرناک در جایگاه‌های سوخت
‌کمک به حفظ کیفیت هوای شهر و کاهش بیماری‌های تنفسی
‌کاهش بوی بنزین در اطراف خودرو و محیط‌های بسته

در نبود سیستم EVAP، هربار که خودرو در معرض گرما قرار می‌گیرد یا سوخت‌گیری انجام می‌شود، مقادیر زیادی بخار سوخت در هوا متصاعد می‌شود که آثار مخربی برای محیط‌زیست و سلامت انسان دارد. کنترل این بخارات یکی از مهم‌ترین دستاوردهای خودروهای مدرن برای کاهش آلایندگی است.

نشانه‌های خرابی سیستم کنترل بخار سوخت (EVAP)

خرابی یا نشتی در هر بخش از EVAP می‌تواند به روشن شدن چراغ چک و عملکرد نامناسب خودرو منجر شود. آگاهی از این نشانه‌ها به رانندگان کمک می‌کند تا پیش از آسیب‌های جدی‌تر، مشکل را رفع کنند.

بوی شدید بنزین اطراف خودرو
روشن شدن چراغ چک موتور
ثبت کد خطای P0440، P0441، P0446 یا P0455
کاهش راندمان سوخت و افزایش مصرف
مشکل در سوخت‌گیری و قطع شدن سریع ترِیگر نازل
نشتی در شیلنگ‌های بخار یا کنیستر
خاموش شدن ناگهانی موتور در دور آرام

مزایای استفاده از سیستم EVAP

وجود سیستم کنترل بخار سوخت مزایای گسترده‌ای در زمینه زیست‌محیطی و عملکرد خودرو دارد. این مزایا دلیل اصلی الزام قانونی استفاده از EVAP در همه خودروهای بنزینی است.

کاهش چشمگیر آلاینده‌های فرّار
افزایش راندمان سوخت با سوزاندن بخارات ذخیره‌شده
کاهش فشار اضافی روی باک و جلوگیری از خراب شدن آن
بهبود عملکرد سیستم سوخت‌رسانی
جلوگیری از ایجاد بوهای ناخوشایند
تطابق با استانداردهای جهانی آلایندگی

چگونه از سیستم EVAP نگهداری کنیم؟

برای جلوگیری از خرابی زودهنگام سیستم EVAP رعایت چند نکته ضروری است:

استفاده از درب باک سالم و استاندارد
تعمیر فوری هرگونه نشتی در اتصالات و شیلنگ‌ها
سرویس دوره‌ای کنیستر و بررسی وضعیت کربن فعال
اجتناب از سوخت‌گیری بیش از حد ظرفیت باک
چک کردن منظم سنسور فشار باک
رسیدگی به خطاهای OBD2 مرتبط با EVAP

جمع‌بندی

سیستم کنترل بخار سوخت یا EVAP یکی از حیاتی‌ترین سامانه‌های جلوگیری از آلودگی در خودروهای مدرن است. این سیستم با جذب و سوزاندن بخارات هیدروکربنی، از انتشار آلاینده‌های خطرناک جلوگیری کرده و نقش مهمی در حفظ سلامت هوا و محیط‌زیست دارد. علاوه بر این، EVAP موجب بهبود مصرف سوخت، جلوگیری از ایجاد بوهای نامطبوع و افزایش عمر اجزای باک می‌شود. شناخت عملکرد صحیح این سیستم و رسیدگی به خطاهای مرتبط با آن برای هر راننده ضروری است.